Phát triển chế tạo máy và thiết bị phục vụ ngành xây dựng-Yêu cầu, cơ hội và thách thức

Trong thời gian gần đây, khủng hoảng tài chính và suy thoái nền kinh tế là một hiện tượng mà ảnh hưởng của nó tới nền kinh tế là rất lớn, bởi nó không chỉ ảnh hưởng sâu rộng tới nền kinh tế của một Quốc gia mà kéo theo sự ảnh hưởng của các Quốc gia trong khu vực. Trong năm 2008 vừa qua cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu đã có những tác động không nhỏ tới nền kinh tế của Việt Nam, làm cho hàng loạt các doanh nghiệp, các Tổng công ty, Tập đoàn gặp không ít khó khăn, dẫn đến suy giảm tăng trưởng, đầu tư giảm, lạm phát tăng cao, tình trạng thất nghiệp gia tăng. Như vậy có thể thấy rằng cuộc khủng hoảng kinh tế đã tác động sâu rộng đến nhiều lĩnh vực, trong đó ngành chế tạo máy và thiết bị phục vụ ngành xây dựng đang phải đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức lớn.

Việt Nam đang có những thay đổi theo chiều hướng hội nhập với nền kinh tế trong khu vực và thế giới.Việc đổi mới công nghệ chế tạo máy và thiết bị phục vụ ngành xây dựng đặt ra như một yêu cầu cấp thiết đối với các doanh nghiệp điều này được thể hiện qua những mặt sau:

Khó khăn chính của việc phát triển lĩnh vực cơ khí chế tạo phục vụ ngành xây dựng Việt Nam là do chưa phát triển được một số ngành mũi nhọn trong chế tạo cơ khí dẫn đến tình trạng thiếu định hướng, thiếu tập trung trong phát triển ngành. Các doanh nghiệp cơ khí của ta chủ yếu là doanh nghiệp vừa và nhỏ, điều kiện tài chính khó khăn nên chưa có tích lũy nhiều về tài chính cũng như công nghệ nên rất cần có sự liên kết, phối hợp giữa các doanh nghiệp với nhau và phối hợp với doanh nghiệp nước ngoài để chia sẻ vốn đầu tư và học hỏi kinh nghiệm cũng như tiếp nhận việc chuyển giao công nghệ.

Ngoài ra, các sản phẩm chính của ngành hiện nay vẫn chủ yếu là gia công, giá trị kinh tế thấp, sản xuất trên dây chuyền, nhà máy cũ, phần lớn máy móc, thiết bị đều phải nhập từ bên ngoài không đồng bộ, thiếu nguồn nguyên liệu… khiến các doanh nghiệp phải thường xuyên sản xuất trong tình trạng bị động, năng suất, chất lượng không cao, sản phẩm nhìn chung chưa đáp ứng được yêu cầu ngày càng cao của thị trường. Ngoài ra công nghệ cũ, lạc hậu gây ra tình trạng ô nhiễm môi trường nghiêm trọng tại nhiều điểm khác nhau trong khu vực sản xuất và các vùng xung quanh. Bên cạnh đó, còn phải kể đến việc thiếu vốn đầu tư nên đa phần các nhà máy sản xuất cơ khí có dây chuyền công nghệ lạc hậu, kém đồng bộ nên sản phẩm làm ra không có sức cạnh tranh trên thị trường…

Hiện nay sản xuất máy móc thiết bị phục vụ ngành xây dựng trong nước chỉ đáp ứng khoảng 15% nhu cầu trong nước, làm cho nhiều doanh nghiệp trở nên bị động, tiêu tốn một lượng lớn ngoại tệ cho việc nhập khẩu thiết bị và sản phẩm cơ khí.

Bên cạnh những khó khăn trên thì ngành công nghiệp cơ khí của nước ta cũng có nhiều cơ hội như chúng ta có nguồn nhân công dồi dào, giá rẻ, các khoản chi phí cho sản xuất trong nước ta không cao đó là những điểm hấp dẫn giới đầu tư nước ngoài vào Việt Nam, tạo cơ hội lớn cho các doanh nghiệp trong nước hợp tác với các doanh nghiệp nước ngoài.

Như vậy, việc đổi mới để phát triển lĩnh vực chế tạo máy và thiết bị phục vụ ngành xây dựng là một yêu cầu cấp thiết và khách quan đối với các doanh nghiệp bởi nó sẽ quyết định được lợi thế và chỗ đứng của các doanh nghiệp trên thị trường cả trong hiện tại và tương lai.

Theo Quyết định số 1731 ngày 09 tháng 4 năm 2012 của Bộ Công Thương phê duyệt quy hoạch phát triển ngành chế tạo thiết bị xây dựng, trong thời gian tới Việt Nam có thể tự sản xuất được một số chủng loại thiết bị xây dựng đạt trình độ tiên tiến trong khu vực. Nâng cao khả năng cạnh tranh trên thị trường khu vực và thế giới, tăng cường sản xuất phụ tùng máy xây dựng để chủ động phục vụ nhu cầu trong nước và thay thế nhập khẩu, và đến năm 2020 Việt Nam sẽ dành 355 triệu đô la Mỹ để phát triển ngành chế tạo thiết bị xây dựng đạt trình độ cao.

Lắp đặt thiết bị lọc bụi tĩnh điện do các công ty trong nước sản xuất tại nhà máy nhiệt điện Vũng Ánh công suất 1200 MW

Để đạt được mục tiêu theo quy hoạnh phát triển ngành chế tạo thiết bị xây dựng trong bối cảnh nên kinh tế thế giới còn tiếp tục khó khăn, phục hồi chậm, tiềm ẩn nhiều rủi ro. Diễn biến của cuộc khủng hoảng nợ công tại châu Âu, tình hình thâm hụt ngân sách của các nước, nhất là các nước đang phát triển, sự suy giảm tăng trưởng tại các quốc gia trên thế giới sẽ có những tác động đáng kể tới tình hình thương mại của Việt Nam trong các năm tới. Đặc biệt, tác động lớn nhất đến sự phát triển của các doanh nghiệp

Hiện nay, không ít DN Việt Nam lâm vào hoàn cảnh khó khăn do một phần nguyên nhân khách quan từ thị trường quốc tế và chính sách kinh tế vĩ mô, thắt chặt tín dụng cũng như nguyên nhân chủ quan từ sự phát triển quá nóng và thiếu chiến lược của DN. Như vậy, cơ cấu lại DN không chỉ cần tập trung vào hơn 1.300 DNNN với vài chục Tập đoàn và Tổng công ty Nhà nước mặc dù khu vực kinh tế Nhà nước đang chiếm 1/3 GDP cả nước và 1/5 giá trị sản xuất công nghiệp mà cần cơ cấu lại toàn bộ các DN gắn với cơ cấu lại toàn bộ nền kinh tế và cơ cấu lại chính bản thân từng DN, bên cạnh đó cải tổ bộ máy năng động, nâng cao năng lực thiết bị cần thiết, nâng cao năng lực quản lý, năng lực kỹ sư, thiết kế để từng bước tiếp thu công nghệ của các nước phát triển mà Việt Nam đã được tiếp cận.

Kinh tế vĩ mô khó khăn kéo dài đang tác động tiêu cực đến hoạt động của nhiều DN. Điều này thể hiện rõ nét qua con số, trong tháng 1/2013, số DN giải thể, tạm ngừng hoạt động trên phạm vi cả nước lên tới 4.278 DN, tăng 6,9% so với tháng 12/2012 và tăng 11,3% so với cùng kỳ năm trước...

Một trong những lý do khiến nhiều DN đối mặt với “cái chết” là bởi vẫn gặp rất nhiều khó khăn trong tiếp cận các nguồn vốn nên cần có chính sách vĩ mô để thu hút mạnh mẽ các dòng vốn của các tổ chức và cá nhân trong và ngoài nước.

Nhà nước cần phải đưa ra cơ chế chính sách cụ thể như thuế, phí. Có chính sách khuyến khích tiêu dùng, tạo thị trường đầu ra cho doanh nghiệp,đồng thời đưa ra chính sách khuyến khích sử dụng những vật liệu trong nước, tăng thuế nhập khẩu ở mức cao đối với vật liệu xây đựng nhập khẩu.

Đối với các doanh nghiệp cơ khí trong nước, để tồn tại và phát triển doanh nghiệp cơ khí phải tham gia chuỗi sản xuất chung toàn cầu, đầu tiên doanh nghiệp cơ khí trong nước có thể làm hàng gia công chế tạo cho nước ngoài, sau đó học hỏi, tiếp cận dần và làm chủ công nghệ và sau cùng phải tự mình chủ động sản xuất cung cấp cho các nhà lắp ráp và kinh doanh. Sản xuất cơ khí có đặc trưng là ngành nghề đòi hỏi sự phát triển lâu dài, nhu cầu và thị hiếu của thị trường không chuyển biến nhanh.

So với các sản phẩm cơ khí truyền thống, cơ khí hiện đại chỉ khác phần điều khiển và kỹ thuật số là chủ yếu còn nền tảng cơ sở vẫn hầu như không thay đổi nhiều, điều này là cơ hội cho các doanh nghiệp cơ khí Việt Nam khi tiếp thu công nghệ hiện đại của nước ngoài, thực tế có nhiều loại sản phẩm doanh nghiệp Việt Nam đã và đang làm rất tốt như thiết bị cơ khí thủy công cho thủy điện, các chi tiết phi tiêu chuẩn cho công nghiệp xi măng, nhiệt điện, hóa dầu, chế tạo thân vỏ tàu, các bồn bể chứa cho các nhà máy đường, nhà máy sữa, nhà máy sản xuất dầu thực vật…

Với những nhận định trên, Nhà nước cần quan tâm đến các DN nhằm kìm hãm các tác động của suy thoái kinh tế, kích thích chế tạo máy và thiết bị phục vụ ngành xây dựng. Nhà nước cần mạnh dạn, ưu tiên giao các dự án EPC cho các doanh nghiệp Việt Nam có năng lực, kinh nghiệm, đủ điều kiện thực hiện, nhằm sử dụng nguồn nhân lực, vật tư hàng hóa có sẵn trong nước, tránh việc giao cho các doanh nghiệp nước ngoài sau đó họ thuê lại chính các doanh nghiệp của Việt Nam, không để mất trận địa ngay trên sân nhà. Đồng thời các dự án, gói thầu mà doanh nghiệp Việt Nam làm được hoặc liên danh, hợp tác với nhau để có năng lực tổng hợp thì bắt buộc phải để cho doanh nghiệp Việt Nam làm. Đây là cơ hội để các doanh nghiệp Việt Nam tăng lợi nhuận và khả năng công nghệ của mình, trong khi thực hiện các gói thầu này thì doanh nghiệp Việt Nam có thể thuê tư vấn nước ngoài làm trong giai đoạn đầu, sau đó tiếp nhận lại công nghệ trong các giai đoạn tiếp theo. Đối với công tác đầu tư nước ngoài cần có biện pháp chống chuyển giá, khuyến khích chuyển giao công nghệ, thường xuyên ban hành danh mục những thiết bị cơ khí sản xuất được trong nước để yêu cầu chủ đầu tư bóc tách những phần Việt Nam sản xuất được để dành cho các doanh nghiệp Việt Nam làm, từ đó giảm phụ thuộc vào nước ngoài..Thực hiện được các nội dung trên sẽ tạo điều kiện cho ngành cơ khí nói chung và cơ khí xây dựng nói riêng có cơ hội phát triển, hội nhập toàn cầu để ngày càng phát triển nhằm đem lại lợi ích cao cho doanh nghiệp và cho đất nước.

Ths. Lê Văn Khương – Chủ tịch HĐTV - COMA

(Theo Tạp chí Chế tạo máy số 26 tháng 3 năm 2013)